ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΗΛΙΑ «ΕΝΑ ΒΑΘΥ ΕΡΩΤΗΜΑ» - Κασσάνδρα Αλογοσκούφι

 Σε ένα αγχωτικό πρωινό που πάλευα να ηρεμήσω την ψυχή κι το πνεύμα να ζέψω, ξεκίνησα να διαβάζω την ποιητική Συλλογή -36 ποιημάτων +1 στο οπισθόφυλλο- σε πολυτονικό σύστημα του ποιητή Λάμπρου Ηλία με τίτλο "Ένα Βαθύ Ερώτημα-υποδέχεται το ξόανο της ποίησης" (Ηλίας, 2016). Το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά καταπραϋντικό, αφού η συλλογή πανοπτική είναι κάτι πέραν των ποιημάτων. Μου έδωσε την αίσθηση ότι ένα ποίημα δεν είναι αρκετό, μα κι το σύνολο των ποιημάτων δεν αρκεί να δώσει τη στιγμή ενός ποιήματος. Επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων ύστερα από αγραναπαύσεις.

 

Τα ποιήματα πρώτα δουλεύονται καλά μέσα στο μυαλό του ποιητή σχηματίζοντας βουνό ή κυματομορφή και ύστερα η καταγραφή τους σε ποίημα-πλαίσιο, αφήνει την αίσθηση ότι το ποίημα απλώνεται έξω από την σελίδα και από το γραπτό ειπωμένο στίχο.

«η γη…

 

Από μια απλή εξίσωση σε σύστημα πολλών εξισώσεων

Αλλάζοντας οι παράμετροι συνεχώς κι αστραπιαία

Ένας κάποιος άγνωστος έλαβε το όνομα «Πυγμαίος»

 

Απροσδιόριστος έκτοτε από την επιστημονική κοινότητα

Επιστρατεύτηκε ακόμη κι ο Βοώτης με την οξύνοιά του

Αλλ’ απέτυχε ως κι αυτή η διπλωματία της Ανδρομέδας» (Ηλίας, 2016, p. 34)

 

Ο ποιητής Λάμπρος Ηλίας κινείται σε μια μυθολογία με ανοιχτό ορίζοντα, κάμπο ή λόφο, θάλασσα ή νήσο, εκεί τα δωμάτια του πνεύματος είναι περιττά ενδύματα περιοριστικά κι εσφαλμένα.

Ο λόγος είναι απογυμνωμένος από τον ευκαιριακό τρόπο σκέψης τουλάχιστον της τελευταίας 30ετιας. Στην υπογραφή όλων των ποιημάτων αναφέρεται ο τόπος κι χρόνος γραφής ο οποίος ποιητικά δίνει το στίγμα ταξιδιώτη ή εμπορικού αντιπροσώπου ή εμπόρου που όλα τα γνωρίζει των διαπραγματεύσεων κι χαρών της ζωής, όπως παραδέχεται έμμεσα στους παρακάτω στίχους από το ποίημα «Προετοίμαζε το θάνατό του»:

«Ταξίδευε για εμπορικές υποχρεώσεις κυρίως

Στην πατρίδα του και σε πολλές χώρες της γης

Θαυμάζοντας εξαίρετα έργα τέχνης όλων των ειδών

Συμπλήρωνε την πολιτισμική παιδεία του αρκούντως» (Ηλίας, 2016, p. 44)

 

Όμως ο ποιητής Λάμπρος Ηλίας διαλέγει μια ιδέα να πρεσβεύει μη εμπορεύσιμη κι ανταλλάξιμη με άλλο υλικό πλην του πνεύματος. Είναι από εκείνα τα βιβλία που διαβάζεις ξανά κι ξανά. Το περιεχόμενο των ποιημάτων δεν είναι καθαυτό νοηματικό, αλλά μια στάση ζωής, που διαφοροποιείται ανάλογα τη στιγμή κι τον χρόνο ανάγνωσης του αναγνώστη. Άρα, η συλλογή εμφορείται με εκείνο το υπερφυσικό στοιχείο ενός φαινομενικά άδειου ή μισογεμάτου ποτηριού, που ενώ είσαι πεπεισμένος, ότι είχε νερό κι ίσως ήταν άδειο, αυτό διαρκώς γεμίζει κι ξεδιψά την ψυχή με την πρόταση επιδίωξης του ελάχιστου των αναγκών.

Εντύπωση μεγάλη προκαλεί η συχνή αναφορά στη Διπλωματία των Ολύμπιων θεών, που εδώ έρχεται να δώσει έννοιες της θεωρίας Διεθνών σχέσεων, όπως η παντοδυναμία κι ταλαιπωρία των μεγάλων δυνάμεων (Kennedy, 1990). Εδώ, ως θεός μεγάλος ή μικρός είναι το κράτος, που συνδιαλέγεται με τον ποιητή, δηλαδή τον πολίτη. Ανάμεσα στα κράτη υπάρχουν ακόμα και γηραιά κι αποπροσανατολισμένα, όπως η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης του 2008, υπάρχουν όμως κι ακόλαστα κι λαίμαργα κράτη όπως αυτό της Γερμανίας.

Ο ποιητής στο ποίημα με τίτλο «Υπαινισσόταν τη διαστροφή της Γερμανίας», μας δίνει τους εξής στίχους:

«πριν το αστρικό ζευγάρι αποχαιρετιστώ ικανοποιημένος

Προσήλθε ο Απόλλων ενημερώνοντάς μας για την Ευρώπη

 

Έρμαιο την είχε ο Δίας εγκαταλείψει στις ορέξεις βιαστών

Έως και του ίδιου φύλου τις άγριες σεξομανείς διαθέσεις-

 

Υπαινισσόταν την ακόρεστη διαστροφή της Γερμανίας.

 

Λονδίνο, 14 Αυγούστου 2002» (Ηλίας, 2016, p. 25),

 

Εδώ, όπου Δίας είναι η στρατιωτική υπερδύναμη των ΗΠΑ που καταδυναστεύει την άοπλη Ευρώπη (Baylis, 2013, p. 99), δίνοντάς τη βορά στην οικονομική δύναμη της βιαστικής Γερμανίας.

 

Αυτή η σύνδεση της μυθολογίας με το διεθνολογικό πλαίσιο, δηλαδή της ύστατης και πιεστικής διπλωματίας κρατών που μάχονται να επιβιώσουν σε έναν ανταγωνιστικά άναρχο κόσμο (Baylis, 2013, p. 164) έχει δύο συνιστάμενες: κι ισχυρό κάνει τον θνητό άνθρωπο, αφού πλέον γνωρίζει τι σκεπάζει το κεφάλι του, αλλά κι τον απελευθερώνει, αφού τον κάνει σκοπό κι επιθεωρητή ανωτέρων δυνάμεων. Ο άνθρωπος βιώνει την υπαρξιακή κάθαρση αναγνωρίζοντας τους θεούς σαν μαριονέτες στον μικρόκοσμο τους, που κατά την αρχαιότητα ήταν προτέρημα γνώσης μόνο των ίδιων των θεών, που όλα τα σκοπούσαν πλην των ιερέων κι μαντείων -με δότη θεϊκή αρμοδιότητα να τους γνωρίζουν και να τους ορίζουν. Άρα ο άνθρωπος του Λάμπρου Ηλία γνωρίζει κι από ανθρώπινες μικρότητες και από εξουσιαστικές πολιτικές μεγαλειότητες, που ωστόσο και τα δύο εντάσσονται στην κατηγορία του θνητού και εφήμερου στοιχείου...

 

«Συζητούσα -αν και θνητός- με την Ηώ και τον Αστραίο

Για όλους τους ανθρώπους που από ψηλά τους βλέπουν

Κι έχουν την επιδεξιότητα τη στόχασή τους να κρίνουν

 

Δε φανταζόμουν πόσες και τι λεπτομέρειες θα μάθαινα

Για το ψυχόρμητο, το θυμικό και τον χαρακτήρα των θνητών» (Ηλίας, 2016, p. 25)

 

Η ενδυματολογική χρήση της ποίησης από τον Λάμπρο Ηλία έχει δύο απλά στοιχεία, έναν πέτασο κι ένα απλό λινό ύφασμα για χλαμύδα. Ο πέτασος ενώ καλύπτει τη σκέψη δεν την επισκιάζει της δίνει μόδα,  σκοπό κι ταμπεραμέντο ως στάση ζωής, από την άλλη η λυρική μα απλή γραμμή των ποιημάτων, που ακολουθούν ένα ενδιαφέρον πεζολογικό ύφος με πλήρη σύνταξη προτάσεων δίνει ένα δημοκρατικό μοτίβο ισότητας όλων των γραμματολογικών στοιχείων. Λέει ναι στις πλήρεις προτάσεις, ναι σε υποκείμενα, αντικείμενα ρήματα, κατηγορούμενα κι στα επιρρήματα, πλην όμως είναι τόσο λιτός, όσο χρειάζεται ένα σώμα για να χαλαρώσει τη φυλακισμένη του ψυχή, γιατί μην ξεχνάς «είσαι απλός άνθρωπος του λαού μα η φυλακή σ’ έκανε σπουδαίο». (Ηλίας, 2016, p. 18)

Είναι ομοσπονδιακός ο στίχος των λέξεων και των μερών του λόγου, όλα συνλειτουργούν για την ποίηση, αφού όπως και ο ίδιος αντιλαμβάνεται την ποιητική τέχνη:

 

«οι Ιέρειες ετοίμαζαν τα καθέκαστα του τελετουργικού

Για την υποδοχή του λεπτεπίλεπτου ξόανου της ποίησης» (Ηλίας, 2016, p. 23)

 

Οπότε δικαιωματικά στην ερώτηση που είχε θέσει ο ποιητής στο ποίημα με τίτλο «προσπαθεί να καταλάβει ποιος ήμουν» (Ηλίας, 2016, p. 24), μπορούμε να πούμε με σιγουριά ποιος δεν είναι. Δεν είναι ο αυστηρός Σόλωνας, αφού δε νομοθετεί μια νόρμα ζωής επιβεβλημένη σε άλλους. Ο δε Ιππώναξ δίνει ταπεινή καταγωγή στα ανθρώπινα αισθήματα κι τα περιγελά, οπότε ούτε κι αυτός τον περιγράφει. Εδώ, ο ποιητής εστιάζει την προβληματική του σε πρόσωπα μυθολογικά που το ίδιο το σύστημα έχει εγκλωβίσει στον ρόλο κι το τραγικό τέλος τους. Ο ποιητής δεν επικεντρώνεται σε αισθήματα που κλείνουν σαν παράθυρα σε σκοτάδια της ψυχής. Ναι, υπάρχουν ως θλίψη, ως οργή, ως αδικία, στο υπόβαθρο, αλλά ο ποιητής τα έχει επεξεργαστεί κι ταξινομήσει για λογαριασμό μας. Ταξιδεύοντας σε άλλο τόπο τα γεωγραφοποιεί ως άδικα αισθήματα -τόπου και χρόνου- κι τα εγκαταλείπει, όπως ένας ταξιδιώτης που ξέρει πότε ήρθε η ώρα αναχώρησης...

Αν κάτι είναι ο Λάμπρος Ηλίας είναι ένας αιώνιος έφηβος στην όρεξη για φιλοσοφικές διηθήσεις. Είναι ο εν κινήσει έφιππος Λέαγρος με πέτασο διάφανο κι χλαμύδα πανανθρώπινης στοργής... 

Στα ποιήματα της συλλογής πολλοί είναι οι θαυμάσιοι στίχοι και οι στροφές, που μπορούμε να αναλύσουμε, ωστόσο αυτή που υπερέχει είναι η πρώτη και τελευταία στροφή του ποιήματος «οι σύμμαχοι του ήλιου», που σημειώνει μεγάλο βαθμό πύκνωσης, που δεν το συνηθίζει ο ποιητής λόγω της πιο δωρικής γραμμής έκφρασης. Η σύμπηξη αυτή είναι η ακραία στιγμή γιγάντωσης της όλης προβληματικής της ποιητικής συλλογής. Αξίζει μεταξύ άλλων φράσεων να μνημονευτεί και να καθοριστεί ως μότο του συγγραφέα:

 

«Μάχετ’ ο ήλιος τη σκιά και η σκιά τον ήλιο

 

Φέγγει της μιας η μαχαίρα κι αυτό το φέγγος θανατώνει

Τ’ άλλου το ξίφος λάμπει ευθύς κι η λάμψη του σκοτώνει» (Ηλίας, 2016, p. 32)

 

Αυτοί είναι οι τρεις πρώτοι στίχοι του ποιήματος και ακολουθούν οι τρεις τελευταίοι στίχοι, στο ίδιο πάντα ποίημα:

«μύριοι σταυροί σε τάφους-μυριάδες τάφοι δίχως σταυρούς

Μνημονεύουν τη θηριωδέστατη ψυχή μιας άθεης ιδέας-

 

Ένας λυγμός διαχρονικός στα μύχια της Ελλάδας» (Ηλίας, 2016, p. 32)

 

Αξίζει ακόμα, να αναφερθεί ότι η ποίηση, γενικά, μπορεί να προσφέρεται με δύο τρόπους: μπορεί να είναι πυκνή γεμάτη δύσκολα σχήματα λόγου την οποία καλείται ο αναγνώστης να ξεδιπλώσει και να αποκωδικοποιήσει και αυτό είναι η δοκιμασία κάθαρσης. Υπάρχει, ωστόσο ένας δεύτερος τρόπος με φαινομενικά απλό τρόπο, με  τον αναγνώστη να καλείται να σχηματίσει τα δικά του νοηματικά σχήματα. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να υποτιμάται ο ρόλος του αναγνώστη, στη δεύτερη είναι παντός αναγνώστη και η ερμηνεία επαφίεται στο ποιόν του και στο πνευματικό άχθος που μπορεί ένας νους να αντέξει. Ο Λάμπρος Ηλίας αποφεύγει την πρώτη σύνθετη εκδοχή, ωστόσο αποτελεί εξαίρεση αυτή η αυθόρμητη πάνοπλη εξόρμηση στα αδιάβατα δάση της ύπαρξης στο ποίημα «Οι σύμμαχοι του Ήλιου»  που σημειώσαμε πιο πάνω (Ηλίας, 2016, p. 32). Για τον Λάμπρο Ηλία ο γρίφος της ζωής του δίνεται δετός, τον οποίο αποκωδικοποιεί και μας τον προσφέρει σε κατασταλαγμένη στοχαστική ρήση και διανόηση του απλού και απροσποίητου. Το έργο του ποιητή επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις και κάθε φορά εξάγεται καινούργια εμπειρία. Αυτός είναι ο μυστικός τρόπος γραφής, όπου κείμενο και αναγνώστης γερνάνε μαζί. Ο αναγνώστης θα μπορεί να σχηματίσει μόνος του πολύπλοκα σχήματα και η δοκιμασία της ανάγνωσης είναι να επανεφεύρει τον τρόπο γραφής του Λάμπρου Ηλία.

 

Απαντώντας δε στον τίτλο της συλλογής αρκεί να απαντήσουμε σ’ ένα άλλο αδελφό ερώτημα με ίδια μάνα απάντηση. Ποιος είναι αυτός που λαξεύει το ξόανο της ποίησης;

Μα φυσικά η δεινότητα του Λέαγρου να αποφεύγει τη καθηλωτική φυλακή των επιταγών του συστήματος. Αυτό τον έκαμε σπουδαίο…Και ταξιδιώτη προσθέτω εγώ.

 

 

 

Σαλαμίνα, 3 έως 4 Νοέμβρη του 2021

Γράφει η Κασσάνδρα Αλογοσκούφι

 

 

Bibliography

Baylis, j., 2013. Η Παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής, Μια εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις. 5η ed. Θεσαλλονίκη: Επίκεντρο.

Kennedy, P., 1990. Η Άνοδος και η Πτώση των Μεγάλων Δυνάμεων. s.l.:Αξιωτέλη.

Ηλίας, Λ., 2016. ΈΝΑ ΒΑΘΥ ΕΡΩΤΗΜΑ υποδέχεται το ξόανο της ποίησης. 1η ed. Κηφισσιά: αυτοέκδοση.